نمایشگاه SITEX، می تواند امیدهای دوباره بسازد؟

گره نخ نساجی به ریسمان بحران به گزارش دریا قدرتی پور در عصر اصفهان نیوز: در مهری دیگر اصفهان میزبان نمایشگاهی بود که یادآور نوستالژی های گذشته است، زمانی که این شهر تار و پودش آمیخته با کارخانه های نساجی بود و قطب این صنعت به شمار می رفت. در مسیر راهرویی پر از نور و صدای آرام دستگاه‌ها، SITEX امسال نه یک نمایشگاه که روایتی بافته‌ شده از یاد و چالش بود؛ رنگ‌ های قرقره ‌ها، تنوع نخ ‌ها، و گفت‌ وگو کوتاه بازدید کنندگان میان ماشین‌ آلات سالخورده و نو ترکیبی است از رؤیای بازگشت اصفهان به قلب صنعت نساجی و در عین حال ترس از گسستن تار و پودی که رشته های ناامیدی را در خود پیچیده است. جایی که هر غرفه، حلقه ‌ای جدید بر زنجیری کهن است: ریسمانی که این نمایشگاه را به قطب صنعت نساجی کشور گره می زند.

نمایشگاه SITEX، هفدهمین دوره خود را در حالی آغاز کرد که سایه خاطره بر شانه آن سنگینی می ‌کند و امید چون نخی باریک، گاه می ‌بُرد و گاه گره در گره می شود تا یادآور روزگاری باشد که صنعت نساجی در اصفهان برو و بیایی داشت در شهری که زمانی قواره اصلی صنعت نساجی ایران را بر تن ‌داشت، اما حالا با اندامی لاغر و رنجور به آینده نگاه می کند. پایت را که در نمایشگاه بگذاری، شوق بازدید حضار و تیمار غرفه ‌ها، یادآور روزگاری است که هر خانه، بوی پنبه و تار و پود نخ تازه داشت؛ روزگاری که اصفهان فقط یک شهر نبود، بلکه قطبی بود الهام‌ بخش و مرکز اقتدار نساجی ایران و منطقه. امروز اما، SITEX بیش از سکوی عرضه محصول، بستری برای بازخوانی خاطره، همنشینی اضطراب و امید و جولان کابوس‌های رکود شده است.

از نخ زرین نساجی تا دوران رو به افول

برای درک عمق بحران امروز، باید مسیری طولانی را در ذهن پیمود. دهه‌ های ۱۳۳۰ تا هفتاد، دوره ای که روزگار زرین صنعت نساجی به شمار می رفت ؛ جایی که صدها کارخانه با سقف‌ های آجری و دیوارهای رنگ ‌پریده، همچون دژهای صنعت در کنار زاینده ‌رود قد علم کرده بودند. در آن زمان تا چشم می‌دید، ماشین‌ های نخ‌ ریسی، دستگاه‌ های بافندگی و کارگران جوان و پیر بودند که تپش اقتصادی شهر را در دست داشتند.

صدای سوت کارخانه، نه تنها خبر آغاز کار، که ضربان قلب معیشت هزاران خانواده بود. در اوج شکوفایی، اصفهان با بیش از ۳۳ درصد اشتغال صنعتی کشور، شاهرگ اقتصاد نساجی ایران محسوب می‌شد و هر متر پارچه اصفهانی متر و معیاری می شد و در شعر شاعران جا می گرفت.

اما این تصویر شکوهمند تاریخی، به تدریج در پس‌ زمینه قاب زندگی شهر محو شد. دهه‌ هشتاد، سرآغاز افولى بود که نشانه‌ های آن، آرام اما عمیق به جان شهر نشست. افزایش واردات بی‌ ضابطه، ثبت سفارش ‌هایی که چرخ تولید داخلی را از نفس انداخت، سیاست‌های ارزی قمر در عقرب، تحریم ‌های بی‌امان و از همه بدتر، تشدید بحران آب در سرزمینی که رودخانه ‌‌اش دیگر بیشتر سال بی ‌آب است.

هر واحد تعطیل ‌شده، مصادف بود با نام‌ هایی که از شناسنامه اقتصادی شهر پاک می شود، کارخانه‌ هایی که جزیی از هویت شهر محسوب می شدند و داستان هایشان سینه به سینه برای نسل بعد نقل می شد کم کم متروکه شدند و فقط دیوارهای پوسته پوسته و تن های زخمیشان با باری از خاطره باقی ماند.

با افول این صنعت سهم اشتغالش هم از دست رفت تا جایی که آمارها نشان می دهند که این سهم اکنون به زیر ۸ درصد نزول کرده است و اگر زمانی نساجی پاره ای از تن اصفهان به شمار می رفت اکنون تنها تکه هایی از آن باقی مانده است.

در این سرگذشت، غم انگیز که از طلوع تا افول صنعت نساجی در اصفهان طی شد، هفدهمین نمایشگاه این صنعت شاید بارقه امیدی است برای کسانی که هنوز نقشی در این میدان دارند. نمایشگاهی که از یکسو تلاشی است برای زنده‌ نگه ‌داشتن نام و نفس این صنعت؛ و از سوی دیگر، آیینه ‌ای است که وسعت این صنعت را در تجهیزات نو و تلاش های بی بدیل نشان می دهد.

کنار یکدیگر نشاندن غرفه‌ ها، می‌تواند توهم بازگشت رونق را بسازد؛ اما کافی است بروی پشت پرده این جشنواره سربکشی، تا عمق زخم‌ های پنهان صنعت را ببینی. امسال SITEX با ۸۵ مشارکت‌ کننده داخلی و مهمانانی از ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، عراق و روسیه وعده صحنه ‌ای پررنگ ‌تر داد، اما با وجود همه دستآوردها و علم روز مشخص بود که اگر این صنعت بدون حامی بماند و فعالانش دست تنها بخواهند با مشکلات و چالش های وارداتی و غیره مبارزه کنند نمی توانند به آینده ای استوار امیدوار باشند.

واردات بی ضابطه آغاز بحران

غرفه‌ های نمایشگاه صنعت نساجی از محصولات متنوع پوشاک، نخ پنبه ‌ای و پلی‌ استری، پارچه ‌های ضد آب و پزشکی، و ماشین ‌آلات درخشان می‌گویند و هر گوشه تلاش دارد تصویر امید و نوآوری را نمایش دهد. اما روی دیگر واقعیت، روایت رکود و خطر است. موضوعی که در عمق صدای غرفه داران به خوبی مشخص است. یکی از اهالی این صنعت به عصر اصفهان می گوید: روزگار حمایت دولتی به خاطره‌ها پیوسته.

هزینه‌های مواد اولیه، افزایش تعرفه پنبه و الیاف، ماشین‌آلات فرسوده و بازار کوچک‌ شده پوشاک داخلی، سایه بلند خود را روی همه چیز انداخته و اگر بخواهیم با این بحران به همین شکل مدارا کنیم کم کم نساجی اصفهان رو فراموشی خواهد رفت.

در عین حال نبود آب و مشکلات زاینده رود هم هست که نمی توان به راحتی از آن گذشت:« واحدهای نساجی برای خنک ‌کردن دستگاه ‌ها و انجام فرایند های رنگرزی و تکمیل، به حجم زیادی از آب نیاز دارند. اما زاینده ‌رودی که باید رگ حیاتی این صنعت باشد، امروز خشک است و هزینه خرید آب و فناوری بازچرخانی آب هم تبدیل به دردسر مضاعف شده و بسیاری از تولید کنندگان را به مرز تعطیلی کشانده است.

نخ امیدی که بدون زاینده رود پاره می شود

این در حالی است که مشکلات کارخانجات نساجی به همین جا ختم نمی شود و به گفته کارشناسان بیش از۶۰درصد هزینه‌ های جاری واحدهای نساجی، مربوط به مصرف انرژی است. این هزینه برای واحدهای سنتی و نیمه‌ تعطیل، شبیه به تنفس مصنوعی است.

وقتی این مشکلات را با سیاست های ضد و نقیض واردات جمع بزنی به خوبی متوجه خواهی شد که گره مشکلات فعالان نساجی اصفهان کور است. چرا که مواد اولیه طبیعی مثل پنبه عمدتاً با تعرفه‌ های سنگین وارد می‌شوند، از سوی دیگر الیاف مصنوعی مثل پلی‌استر و نایلون، نه تنها گران‌ تر شده‌ اند بلکه به علت مصوبات متناقض، تأمین‌ شان با تاخیر است.

این وضعیتی است که رقابت با رقبای خارجی را به ویژه برای تولیدکنندگان کوچک تقریباً ناممکن ساخته است و در پس همه این بحران‌ها، اصفهان درگیر یک بحران خاموش دیگر است: مهاجرت متخصصان و پیر شدن تکنولوژی خطوط تولید. آمارها می‌گویند میانگین سنی نیروی متخصص صنعت نساجی اصفهان از ۴۱ سال عبور کرده و همزمان ورود نیروهای جوان به صنعت، کمتر از ۵ درصد سالانه است.

نفسی کوتاه برای بقای منچستر ایران

البته در دل این میدان پرآشوب، SITEX تلاش دارد دست کم، برگی از دفتر امید را دوباره بنویسد. برگزاری کارگاه ‌های تخصصی درباره نوآوری در ماشین ‌آلات رنگرزی، بازچرخانی آب و پساب، بهبود راندمان خط بافندگی، و برخی جلسات B2B برای اتصال حلقه‌های فراموش‌ شده تولید و بازار، بخشی از تلاش امسال بود که احمدرضا طحانیان، مدیر عامل شرکت نمایشگاه های استان اصفهان آن را مدنظر قرار داده و به خبرنگار ما گفت: ما سعی کردیم در نمایشگاه امسال با تأکید بر افزایش تنوع مشارکت‌ کنندگان به خصوص شرکت‌های شاخص ریسندگی، پارچه‌های فنی، تجهیزات پزشکی و حضور خارجی‌ها، بذر امید را به این صنعت بپاشیم و با وجود همه دشواری‌ها و حتی تأثیر جنگ دوازده ‌روزه بر روابط و ترانزیت، حضور امسال نشانه راهی است که هنوز راه و مسیر برای احیای این صنعت باز است.

آنطور که طحانیان می گوید: همزمان، نشست‌ های تحلیل بحران با عناوینی همچون «راهکارهای برون‌ رفت از بحران در اقتصاد ایران» یا «سناریوهای عبور از رکود» برگزار شده؛ است اما آنچه از گفتار به رفتار تبدیل نشده، درمان همیشگی بحران نساجی اصفهان است.

در این میان برای بسیاری، نمایشگاه امسال نه مجال توسعه که فرصتی است برای تنفسی کوتاه، بقا در شرایط دشوار و جلب نگاه مسئولان. با توجه به اینکه امسال حضور هیئت‌ های خارجی، هرچند محدود اما پررنگ بود؛ افغانستان، روسیه، پاکستان و ترکمنستان، هم خریدار مواد اولیه و ماشین ‌آلات، هم مشاوران همکاری فناورانه شدند و این موضوع امیدهای صادراتی تازه‌ ای را گوشزد کرد؛ اما دیوارهای بلند تحریم و عدم هماهنگ‌ سازی صادرات، همچنان مانع جدی بقای همکاری‌های عینی برای صنعتی است که روزگاری اصفهان را با نام منچستر ایران یاد می کرد.